Thema Aanbesteden
Thema Samenwerken in projecten
Een kwestie van risicoleiderschap. Martin van Staveren over risicogestuurd aanbesteden.
Aanbesteden en risico’s. Het is een Siamese tweeling die je niet moet willen scheiden. “Alle risico’s naar de markt” klinkt wel stoer, maar werkt niet echt. Voorbeelden te over. Is er een alternatief? Jazeker, dat is een transparante en realistische risicoverdeling, die vertrekt vanuit de doelen van het project en de mogelijkheden van de betrokkenen partijen. Hier start risicogestuurd aanbesteden.
Die handvatten, die zijn er. Al in 2008 (!) publiceerde CROW samen met RISNET criteria voor een realistische risicoverdeling in de handreiking Risico’s en Aanbesteden. Deze criteria, waaronder beïnvloedbaarheid, inzicht en draagkracht, zijn inmiddels opgenomen in de Online Kennismodule Aanbesteden. Met de implementatie van deze criteria, de daadwerkelijke toepassing ervan in het aanbestedingsproces, daarmee is het minder goed gesteld.
Anno 2016 wordt risicomanagement inderdaad veelvuldig toegepast, zeker in de grote(re) projecten. Althans instrumenteel en op papier, met uitgebreide risicodossiers en dito risicobeheersplannen. Zulke plannen zijn in sommige aanbestedingen zelfs doorslaggevend. Een onvoldoende voor het risicobeheersplan betekent dan einde oefening. Je ligt er al uit voordat je een prijs kan maken. En toch blijkt dit alles niet voldoende. We hébben dan wel risicomanagement, maar wérken we ook risicogestuurd?
Wat is dat eigenlijk, risicogestuurd werken? Het is niets anders dan het toepassen van de gebruikelijke risicoprocesstappen in de bestaande werkprocessen. Dit kunnen de bekende RISMAN stappen zijn, waaronder het vaststellen van de projectdoelen, het identificeren en het classificeren van risico’s. Of soortgelijke stappen uit de NEN-ISO31000 Risicomanagement principes en richtlijnen.
Elk aanbestedingsproces bestaat uit een aantal fasen, met bijbehorende werkprocessen. Risicogestuurd aanbesteden is zowel in de selectiefase, de dialoogfase, de gunningsfase als in de contractfase expliciet die risicostappen toepassen. Dit betekent bijvoorbeeld steeds weer expliciet maken wat de projectdoelen in de desbetreffende fase zijn, welke risico’s het realiseren van die doelen kunnen dwarsbomen, en welke partij daar redelijkerwijs de verantwoordelijkheid voor draagt.
Bij risicogestuurd werken wordt de illusie van volledige voorspelbaarheid ingeruild voor de realiteit. Dit betekent dat er nadruk wordt gelegd op keuzes maken - een compleet risicodossier is een illusie, het gaat om de voorzienbare risico’s met impact op onze projectdoelen - en uitnodigen - ik zoek een partij die dezelfde principes over risico-allocatie hanteert als wij.
Dergelijke accentverschillen ontstaan niet spontaan tijdens het aanbestedingsproces. Ze vragen om risicoleiderschap. Voor het inbedden van de accentverschillen voor effectief omgaan met risico’s – het boek Risicogestuurd Werken in de Praktijk bevat er in totaal twintig – is een bewust gekozen implementatie nodig. En wel vanaf dag één van het aanbestedingsproces.
Het mooie van aanbesteden is dat vrijwel elk project start met een nieuw team. Elke aanbesteding biedt dus een nieuwe kans om het vanaf de eerste dag risicogestuurd aan te pakken. Bijvoorbeeld door het bijeen brengen van enthousiaste professionals en managers, die er de meerwaarde van inzien en zin hebben om risicogestuurd aan de slag te gaan.
Bron
Een ander voorbeeld is de recent aanbestede grootste zeesluis ter wereld in IJmuiden. Een relevant risico is schade aan de bestaande Noordersluis. Die ligt op tien meter afstand en blijft gewoon open tijdens de bouw van de nieuwe sluis. Dit schade-risico is expliciet verdeeld tussen opdrachtgever Rijkswaterstaat en de bouwconsortium. Treedt schade op aan bestaande sluis bij verplaatsingen binnen overeengekomen waarde, dan zijn de gevolgen voor de opdrachtgever. Bij een grotere verplaatsing én het optreden van schade is het risico voor de bouwers. Dit is een voorbeeld van transparante en realistische risicoverdeling, volledig in lijn met risicogestuurd werken én de genoemde handreiking over risico’s en aanbesteden.
Artist impression nieuwe grote zeesluis IJmuiden ID435956, bron: Beeldbank RWS
Martin van Staveren
Adviseur Risicogestuurd Werken, VSRM
Kerndocent Postacademische Masteropleiding Risicomanagement, Universiteit Twente
Auteur van Risicogestuurd Werken in de Praktijk (Vakmedianet, 2015)
martin@vsrm.nl
Op 21 april geeft Martin van Staveren de sessie Risicogestuurd aanbesteden: wat een kans! op het Nationaal Congres Aanbesteden en Contracteren. Ook datzelfde congres geven Henberto Remmerts en Tjeerd Planting de eraan gerelateerde sessie Risico’s: ieder zijn deel.
Wel handvatten, géén implementatie
Niels van Ommen, voormalig Hoofd Cursussen, Opleidingen en Congressen bij CROW, schreef recent de blog Wie kan een risico het beste dragen? Hij sluit af met een hartenkreet: “De aandacht voor het probleem van evenwichtige risicotoedeling is groter dan ooit en verplaatst zich naar strategisch niveau. De vraag is nu: leidt dit alleen tot goede voornemens en mooie woorden, of slaagt de sector erin om concrete handvatten te ontwikkelen en afspraken te maken over de implementatie daarvan?”Die handvatten, die zijn er. Al in 2008 (!) publiceerde CROW samen met RISNET criteria voor een realistische risicoverdeling in de handreiking Risico’s en Aanbesteden. Deze criteria, waaronder beïnvloedbaarheid, inzicht en draagkracht, zijn inmiddels opgenomen in de Online Kennismodule Aanbesteden. Met de implementatie van deze criteria, de daadwerkelijke toepassing ervan in het aanbestedingsproces, daarmee is het minder goed gesteld.
Risicomanagement: het leek zo mooi
We gaan even terug in de tijd. Op 1 november 2007 ondertekenden de toonaangevende partijen in de bouw- en infrasector het RISNET convenant Risicobeheersing: versterking van vertrouwen, openheid en communicatie. Dit convenant verwoordde een concreet doel van alle betrokken, opdrachtgevers en opdrachtnemers: in 2012 wordt risicomanagement in 80% van alle projecten toegepast.Anno 2016 wordt risicomanagement inderdaad veelvuldig toegepast, zeker in de grote(re) projecten. Althans instrumenteel en op papier, met uitgebreide risicodossiers en dito risicobeheersplannen. Zulke plannen zijn in sommige aanbestedingen zelfs doorslaggevend. Een onvoldoende voor het risicobeheersplan betekent dan einde oefening. Je ligt er al uit voordat je een prijs kan maken. En toch blijkt dit alles niet voldoende. We hébben dan wel risicomanagement, maar wérken we ook risicogestuurd?
Op naar risicogestuurd aanbesteden
Blijkbaar is er iets anders aan de hand. Het is niet meer een kwestie van ontbrekend risicomanagement. Het is een kwestie van dat risicomanagement niet volledig willen doorzien en durven toepassen. Ofwel, daadwerkelijk risicogestuurd denken en werken volledig inbedden in alle fasen van projecten door alle betrokken partijen. En dat begin al aan het begin van het aanbestedingsproces.Wat is dat eigenlijk, risicogestuurd werken? Het is niets anders dan het toepassen van de gebruikelijke risicoprocesstappen in de bestaande werkprocessen. Dit kunnen de bekende RISMAN stappen zijn, waaronder het vaststellen van de projectdoelen, het identificeren en het classificeren van risico’s. Of soortgelijke stappen uit de NEN-ISO31000 Risicomanagement principes en richtlijnen.
Elk aanbestedingsproces bestaat uit een aantal fasen, met bijbehorende werkprocessen. Risicogestuurd aanbesteden is zowel in de selectiefase, de dialoogfase, de gunningsfase als in de contractfase expliciet die risicostappen toepassen. Dit betekent bijvoorbeeld steeds weer expliciet maken wat de projectdoelen in de desbetreffende fase zijn, welke risico’s het realiseren van die doelen kunnen dwarsbomen, en welke partij daar redelijkerwijs de verantwoordelijkheid voor draagt.
Accentverschillen die succes bepalen
Zowel voor risicogestuurd werken, voor risicogestuurd aanbesteden als voor een realistische risico-allocatie is het aanbrengen van accentverschillen tussen instrumenteel risicomanagement en meer mensgericht risicogestuurd werken succesbepalend. Kenmerken van gebruikelijk risicomanagement zijn bijvoorbeeld compleet willen zijn - ik wil álle risico’s in het risicodossier - en afdwingen - risicomanagement is verplicht in dit project.Bij risicogestuurd werken wordt de illusie van volledige voorspelbaarheid ingeruild voor de realiteit. Dit betekent dat er nadruk wordt gelegd op keuzes maken - een compleet risicodossier is een illusie, het gaat om de voorzienbare risico’s met impact op onze projectdoelen - en uitnodigen - ik zoek een partij die dezelfde principes over risico-allocatie hanteert als wij.
Dergelijke accentverschillen ontstaan niet spontaan tijdens het aanbestedingsproces. Ze vragen om risicoleiderschap. Voor het inbedden van de accentverschillen voor effectief omgaan met risico’s – het boek Risicogestuurd Werken in de Praktijk bevat er in totaal twintig – is een bewust gekozen implementatie nodig. En wel vanaf dag één van het aanbestedingsproces.
Het mooie van aanbesteden is dat vrijwel elk project start met een nieuw team. Elke aanbesteding biedt dus een nieuwe kans om het vanaf de eerste dag risicogestuurd aan te pakken. Bijvoorbeeld door het bijeen brengen van enthousiaste professionals en managers, die er de meerwaarde van inzien en zin hebben om risicogestuurd aan de slag te gaan.
Het gloort aan de horizon
Mooi verhaal denk je nu wellicht, maar werkt het ook in de praktijk? Twee voorbeelden wijzen in die richting. Vanaf het eerste begin heeft de Provincie Noord-Brabant de complexe saneringsopgave op de locatie van het afgebrande Chemie-Pack innovatief en risicogestuurd opgezet. Marktpartijen zijn in een vroegtijdig stadium betrokken en werkten samen met de provincie aan het ontwerpen van de bodemsaneringsaanpak. Dit proces leidde tot een optimaal aanbestedingsresultaat en een stevige kostenbesparing. Intussen is duidelijk dat de totale kosten van de sanering – in 2011 nog begroot op ruim 38 miljoen euro – aanmerkelijk lager gaan uitvallen. Bron
Een ander voorbeeld is de recent aanbestede grootste zeesluis ter wereld in IJmuiden. Een relevant risico is schade aan de bestaande Noordersluis. Die ligt op tien meter afstand en blijft gewoon open tijdens de bouw van de nieuwe sluis. Dit schade-risico is expliciet verdeeld tussen opdrachtgever Rijkswaterstaat en de bouwconsortium. Treedt schade op aan bestaande sluis bij verplaatsingen binnen overeengekomen waarde, dan zijn de gevolgen voor de opdrachtgever. Bij een grotere verplaatsing én het optreden van schade is het risico voor de bouwers. Dit is een voorbeeld van transparante en realistische risicoverdeling, volledig in lijn met risicogestuurd werken én de genoemde handreiking over risico’s en aanbesteden.
Artist impression nieuwe grote zeesluis IJmuiden ID435956, bron: Beeldbank RWS
Risicogestuurd aanbesteden vraagt om risicoleiderschap
Beide voorbeelden laten zien dat er wel degelijk aanbestedingsteams zijn die een realistische risicoverdeling in hun project weten te implementeren. Dergelijke teams zijn in staat om risicogestuurd denken en werken te integreren in alle fasen van het aanbestedingsproces. Het laat tevens zien dat risicogestuurd aanbesteden kansen biedt en tot meerwaarde leidt, wat naar meer smaakt. De kunst is om dit ook voor de vele kleine(re) projecten in de bouw- en infrasector te gaan doen. En wel op een zo eenvoudig mogelijke wijze, om de administratieve kosten te beperken. De kennis is er, de handreikingen zijn er, de instrumenten zijn er. Het is eigenlijk alleen een kwestie van risicoleiderschap: van willen, van durven en van doen.Martin van Staveren
Adviseur Risicogestuurd Werken, VSRM
Kerndocent Postacademische Masteropleiding Risicomanagement, Universiteit Twente
Auteur van Risicogestuurd Werken in de Praktijk (Vakmedianet, 2015)
martin@vsrm.nl
Op 21 april geeft Martin van Staveren de sessie Risicogestuurd aanbesteden: wat een kans! op het Nationaal Congres Aanbesteden en Contracteren. Ook datzelfde congres geven Henberto Remmerts en Tjeerd Planting de eraan gerelateerde sessie Risico’s: ieder zijn deel.
Delen via