Cliché van luie ambtenaar onhoudbaar

Ambtenaren zijn lui. Dat is een cliché. ’Hier rust ik verder’ zou er volgens sommigen op hun grafsteen mogen staan. En een cliché klopt. Want volgens Van Dale, toch een autoriteit op het gebied van de Nederlandse taal, is een cliché een ‘overbekende waarheid’. Maar is de mate van werklust hét criterium waarop we de hoeders van publiek Nederland afrekenen? En kunnen clichés ook veranderen? Dat vertelt Van Dale er niet bij.

Ik word regelmatig verrast door ambtenaren. Vaak heeft dat te maken met de Belastingdienst of het CJIB. Dat zijn onprettige verrassingen en ze hebben betrekking op mijn privéleven. Maar soms word ik ook aangenaam verrast, en dan op professioneel gebied. Ik deel enkele voorbeelden met u.

Uit de oude doos

Het was begin deze eeuw. Ik werkte voor een ingenieursbureau, gespecialiseerd in milieu en bodem. Ik was daar opgevoed in de cultuur van tijd schrijven (op het kwartier nauwkeurig!) en winst maken. Strak projectmanagement. En toen werd ik voor enkele maanden gedetacheerd bij de gemeente Arnhem… De werkdruk daar was aanzienlijk lager. Ik kreeg 20 uur budget voor het afhandelen van een vergunningaanvraag maar was binnen 10 uur klaar. Ik hoorde van ‘overspannen’ collega’s en begreep niet hoe je dat voor elkaar kreeg bij een gemeente. Maar toen kwam de verrassing. Als een medicijn dat langzaam begint te werken.
 
Ik dacht in tijd en geld maar mijn teamleider bij de gemeente had het ineens over maatschappelijk belang (huh?). Ik wilde een dossier sluiten (binnen die 10 uur, tjakka!) maar mijn collega vroeg of ik omwonenden en andere belanghebbenden al had geraadpleegd (watte?). Ik stond op het punt een vergunning toe te kennen toen een collega van een ander ‘loket’ mij kwam informeren dat de gemeente nog wat andere appeltjes te schillen had met de ondernemer in kwestie (oh?). Kortom: binnen de gemeente werd wel veel breder gekeken dan mijn commerciële neus lang was.

Passie en lef

Nog een verrassing, verser in mijn geheugen. In 2014 hield  Jan van Ginkel, toenmalig gemeentesecretaris/algemeen directeur van de gemeente Schiedam,  op het Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte een verhaal over de ontwikkelingen binnen het werkveld van de openbare ruimte. Bepaald geen droge kost of politiek correct geneuzel, zoals velen wellicht verwachten van een ambtenaar. Maar een inspirerend, visionair verhaal, waar de passie vanaf droop. Veruit de populairste spreker die dag. Van een niveau dat een (gast)docent op Nyenrode niet zou misstaan. En waar menig directeur uit de commerciële sector een puntje aan kan zuigen (ik heb er één meegemaakt die zijn verhaal voorlas van een briefje). Ik hoor Van Ginkel nog zo zeggen: we moeten durven experimenteren om verder te komen. En als het onverhoopt mis gaat, of iemand maakt een fout? Dan zeggen we ‘sorry’ en gaan verder met ons werk. Rutte en Samsom waren overigens niet op dan congres.

De Moderne Ambtenaar

Inmiddels weet ik dat de ambtenaar beschikt over competenties die niet iedereen (h)erkent, maar die wel nodig zijn om het publieke belang goed te kunnen dienen. En dat de ambtenarij ook druk doende is om zich aan te passen aan recente ontwikkelingen. Zo kreeg CROW van decentrale overheden de vraag om een training te ontwikkelen die ambtenaren ondersteunt bij de transitie van hun rol van vakspecialist naar regisseur en zelfs samenwerkingspartner. Een bureaustudie vooraf liet zien hoeveel energie gemeentes nu al steken in het stroomlijnen van hun organisatie en het beter outilleren van hun medewerkers voor hun rol in de nieuwe participatiemaatschappij. Nu de training klaar is (zie: De Moderne Ambtenaar), en ik de ontwikkeling ervan van dichtbij heb gevolgd, ben ik opnieuw verrast door de veelzijdigheid van de opgave die ambtenaren op hun bordje hebben liggen en de passie en energie waarmee ze die opgave oppakken.

Clichés zijn een kwaal

De Nederlandse ambtenaar levert goede kwaliteit voor een redelijke prijs, en daarom is de Nederlandse ambtenaar niet lui. Zo lees ik in een blog op een website van onze rijksoverheid, waarbij de auteur zich baseert op een onderzoek uit 2012 van het SCP. Dat onderzoek maakt een vergelijk met andere nationale overheden, en niet tussen Nederlandse ambtenaren en het (Nederlandse) bedrijfsleven. Dus een kniesoor zal nog steeds betogen dat de arbeidsproductiviteit in die vergelijking niet best uitpakt voor de ambtenaar.
 
Al googelend voor deze blog stuitte ik op een column van Jesse Frederik uit 2015, over de Grieken. Die column deed mij beseffen waar het om draait. In veel clichés schuilt ongetwijfeld een kern van waarheid. Maar het wordt gênant als clichés géén waarheid blijken te zijn. En zelfs gevaarlijk als een cliché (waar of niet) ook de enige maatstaf wordt waarmee het lijdend voorwerp wordt beoordeeld. Kortzichtigheid en ja, zelfs populisme liggen dan op de loer. Laten we scherp blijven. En als we het mis blijken te hebben? Dan zeggen we: sorry.
 
Niels van Ommen