Wie kan een risico het beste dragen? Over slimmeriken en holle retoriek in de bouw.

Wat heb ik een hekel aan mensen die roepen om cultuuromslag, als ze niet concreet maken hoe die omslag dan bereikt moet worden. Zo heb ik ook een broertje dood aan mensen die roepen: ‘Je moet een risico neerleggen bij de partij die dat risico het beste kan dragen’, als ze er niet bij vertellen hoe je dan bepaalt welke partij dat is en waarom. Holle retoriek is het. Jammer, want de antwoorden liggen binnen handbereik.
 

Het probleem: onevenwichtige verdeling risico's

Binnen de bouw- en infra sector is momenteel veel aandacht voor het probleem van onevenwichtige verdeling van risico’s tussen contractpartners. Het probleem manifesteert zich vooral tijdens de uitvoering maar ontstaat vaak al tijdens de aanbesteding. Met alle bekende, ongewenste gevolgen van dien: vechtcontracten, gefrustreerde relaties en onnodige maatschappelijke kosten.
 
Het probleem is veelzijdig: je moet risico’s eerst in beeld hebben, anders kun je ze niet verdelen. Daar gaat het vaak al mis. Vervolgens moet je met de verdeling van risico’s aansluiten bij juridische en/of administratieve kaders zoals de UAV of de UAVgc: anders zaai je verwarring. En vervolgens moet je de risicoverdeling, voor zover niet standaard geregeld in genoemde kaders, goed vastleggen in je contract: anders krijg je daar later weer gedonder over. Kortom: best een uitdaging.
 

Slimmeriken

Maar laten we ons beperken tot risico’s die we wél vooraf in beeld hebben, maar waarvan nergens standaard vastligt hoe die risico’s verdeeld moeten worden (zogenaamde ‘grijsgebiedsrisico’s’). Wat dan, aan wie deel je die toe en waarom? Slimmeriken roepen dan dus graag: je moet een risico toedelen aan de partij die dat risico het beste kan dragen. Maar vraag je dan door: hoe bepaal je dat dan, welke partij is dat en waarom? Dan blijft het oorverdovend stil en kijkt de slimmerik je aan alsof je zijn briljante opmerking onnodig doodslaat met een onnozele vraag.
 

Handig denkkader

Van 2009-2012 was ik programmamanager van RISNET, het kennisplatform voor risicomanagement in de bouwsector. Ook toen was genoemd probleem al aan de orde en kwam ik al veel van die slimmeriken tegen. Ik wees ze dan steevast op een handig denkkader. Het bestaat uit geobjectiveerde criteria die ondersteunen bij de afweging welke partij een risico nu daadwerkelijk het beste kan dragen.
 
Die criteria zijn:
 

• Beïnvloedbaarheid: welke partij kan het risico het beste beïnvloeden?
• Inzicht: welke partij kan het risico (én de beheersmaatregel) het beste voorzien en overzien? Welke partij beschikt over voldoende relevante informatie om risico’s in te kunnen schatten en beheersmaatregelen te kunnen formuleren?
• Motivatie: welke partij is het meest gemotiveerd om een risico te dragen? Welke partij ondervindt er het meeste nadeel of profijt van? Vaak spelen bij dit criterium economische motieven een rol.
• Draagkracht: welke partij kan het risico het beste dragen? Een partij kan een risico alleen nemen als zij de mogelijke consequenties/schadelijke effecten kan dragen en het voortbestaan van de organisatie daardoor niet in gevaar komt.
• Bewegingsvrijheid: welke partij wordt het minst belemmerd door bijvoorbeeld de interne organisatie of juridische randvoorwaarden bij het uitvoeren van beheersmaatregelen?
• Intrinsieke maatschappelijke verantwoordelijkheid: kunnen aanbestedende partijen (met name overheidsorganisaties) bepaalde maatschappijgerelateerde risico’s wel overdragen of behoort het beheersen daarvan tot hun eigen kerntaken (en worden ze dus bij voorkeur niet overgedragen)?
• Projectfase: soms heeft de fase waarin het project verkeert grote invloed op de mogelijkheden voor partijen om risico’s te beheersen. In de voorbereidingsfase heeft de opdrachtgever bijvoorbeeld grote invloed op de conditionering, in de ontwerpfase kan de opdrachtnemer risico’s soms het beste beheersen door het ontwerp aan te passen.

 
Deze criteria zijn ontwikkeld door RISNET en inmiddels opgenomen in de Online Kennismodule Aanbesteden.

Geen woorden maar daden

Voelt u hem al? Met bovenstaande criteria in de hand heb je pas écht een gesprek. En zo is het denkkader ook bedoeld. Geen standaard verdeling van veel voorkomende grijsgebiedsrisico’s. Maar een hulpmiddel om een weloverwogen keuze te kunnen maken wélke partij een risico het beste kan dragen en waaróm. En het mooie is dat je nog steeds je gezonde verstand moet gebruiken om dat per project te doen.
 
Op 21 april is er sessie gewijd aan dit onderwerp op het Nationaal Congres Aanbesteden en Contracteren. Henberto Remmerts, Consultant Risicomanagement, Aanbesteden en Contracteren van Tauw, en Tjeerd Planting, Adviseur Aanbesteden en Contracteren van CROW, besteden aandacht aan de verdeling van risico’s in de sessie ‘Risico’s: ieder zijn deel?’.
 
De aandacht voor het probleem van evenwichtige risicotoedeling is groter dan ooit en verplaatst zich naar strategisch niveau. De vraag is nu: leidt dit alleen tot goede voornemens en mooie woorden, of slaagt de sector erin om concrete handvatten te ontwikkelen en afspraken te maken over de implementatie daarvan?
 
Niels van Ommen
 
Lees meer over het Nationaal Congres Aanbesteden en Contracteren, dat we op 21 april voor het eerst organiseren.