Brede welvaart begint bij het brede gesprek

De insteek van het participatieproces was om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de brede maatschappelijke impact. Het ging de provincie dus niet alleen om de financiële en economische kosten en baten in de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA), maar ook om leefbaarheid, veiligheid, ecologie en vertrouwen. Sibren Vegter, senior adviseur bij onderzoeksbureau Decisio, en Harke Dijksterhuis, programmaleider bij de provincie Overijssel, vertellen over de aanpak, de samenwerking en de lessen voor andere overheden.

Wat was de aanleiding om het participatietraject op deze manier aan te pakken?

Harke Dijksterhuis: "Het kanaal Almelo–De Haandrik kent een beladen geschiedenis. In het verleden is er schade aan huizen ontstaan en dat heeft veel gedaan met bewoners en bedrijven in het gebied. Er was wantrouwen richting de overheid. We wilden proberen die relatie te verbeteren. Dat kan alleen door persoonlijk zichtbaar te zijn, door echt in gesprek te gaan. Niet alleen via een klassieke informatieavond, maar door samen te onderzoeken wat er nodig is voor de toekomst van het kanaal."

Sibren Vegter: "Die gevoeligheid was voelbaar vanaf het begin. Voor ons als adviesbureau was het meteen duidelijk dat dit geen traject mocht worden waarin wij op afstand een rapport afleveren. De provincie wilde kort op de bal blijven en actief meedoen. Dat maakte het proces intensief, maar ook heel waardevol."

Waarom kozen jullie voor de methodiek Wikken en Wegen?

Harke: "We zochten een manier om verder te kijken dan alleen de financiële en economische kant van de zaak. In het gebied zijn meer dingen belangrijk: leefbaarheid, veiligheid, economie, ecologie, sociale samenhang. Wikken en Wegen helpt om al die effecten in kaart te brengen én bespreekbaar te maken. Het is een methodiek die combineert: cijfers met waarden, analyse met gevoel."

Sibren: "De aanpak bestaat uit twee hoofdonderdelen: de wikkensessie en de wegensessie. In de eerste haal je op wat er leeft bij de betrokkenen: zorgen, wensen, risico’s, kansen. In de tweede leg je de resultaten van het onderzoek op tafel, en ga je samen afwegen. Wat betekenen die cijfers? Wat vinden we belangrijk? Het is niet alleen rekenen, maar ook echt wegen van waarden."

Hoe zag die samenwerking eruit?

Harke: "Het was een samenwerking die we gerust atypisch mogen noemen. Vaak laat een opdrachtgever het bureau het werk doen en kijkt op enige afstand mee. Hier deden we het echt samen. Wij zaten als provincie zelf aan tafel met de belanghebbenden. Dat was bewust. Door zelf aanwezig te zijn, konden we horen wat er leeft en uitleggen wat we doen. Door dit directe en persoonlijke contact probeer je uiteindelijk ook tot betere besluiten te komen."

Sibren: "Dat werkte goed. We hadden korte lijnen, overlegden voortdurend en hielden elkaar scherp. Decisio richtte zich op de analyses en de methodiek, de provincie droeg de regie over de participatie en de bestuurlijke kant. Die wisselwerking maakte het proces krachtig."

Wie zaten er aan tafel bij die sessies?

Harke: "We zijn breed begonnen. Ongeveer vijftig partijen zijn uitgenodigd voor de startbijeenkomst. Daaruit is een kerngroep van zeventien vertegenwoordigers ontstaan: bewoners, ondernemers, schippers, plaatselijke belangen, gemeenten, natuur- en recreatieorganisaties. Die groep heeft zelf uiteindelijk de samenstelling vastgesteld, op basis van een voorzet van ons. Dat vergroot het draagvlak. Het waren allemaal mensen die in hun eigen achterban vertrouwen genoten."

Hoe verschilt dit van een gewone informatieavond?

Sibren: "Bij een informatieavond zend je vooral. Je vertelt wat je van plan bent en je beantwoordt wat vragen. Hier kregen de betrokkenen echt een rol. Ze konden meepraten, meedenken, meewegen. En ze konden ook hun twijfels uitspreken: pas op, hier zien wij risico’s. Die input werd vervolgens verwerkt in de analyses. Dat maakt het proces rijker én eerlijker."

Harke: "Het grote verschil is dat mensen hier niet alleen gehoord worden, maar ook invloed hebben. Ze zien als het goed is hun eigen punten terug in de vervolgstappen. Dat zorgt voor vertrouwen en betrokkenheid."

Hoe ging het praktisch in zijn werk?

Sibren: "De planning was strak. In november begonnen we met de voorbereiding, in januari was de startbijeenkomst. Begin februari volgde de wikkensessie, begin maart de wegensessie. Door de complexiteit hebben we nog een extra sessie toegevoegd. In april en mei zijn de resultaten besproken en gedeeld. Voor overheidsbegrippen is dat razendsnel, maar die snelheid hielp. Het hield iedereen scherp en gefocust."

Harke: "We hebben vooraf goede afspraken gemaakt over communicatie. Iedereen wist: wat we hier bespreken blijft in de groep totdat we samen iets naar buiten brengen. Zo voorkom je dat standpunten via de media verharden voordat het proces klaar is."

Wat kwam er allemaal naar boven tijdens het proces?

Harke: "Wat opviel was dat bewoners het zwaar verkeer langs het kanaal als een groter probleem zien dan de scheepvaart. Dat was geen onderdeel van de oorspronkelijke opdracht, maar we hebben het wél opgepakt. Goede participatie betekent ook dat je luistert naar wat er werkelijk speelt, ook als dat buiten de vooraf meegegeven opdracht valt."

Sibren: "Daarnaast bleek dat het kanaal voor veel mensen onderdeel is van hun identiteit. Het water, de schepen, de bedrijvigheid – het hoort bij het gebied. Dat zijn geen euro’s, maar wel waarden die zwaar wegen. Tegelijkertijd zagen we uit de analyses dat het schrappen van scheepvaart zou leiden tot veel extra vrachtverkeer over de weg. Dat zou de leefbaarheid verder onder druk zetten. Zo kwamen inhoud en beleving samen."

Tot welke uitkomst kwamen jullie uiteindelijk?

Sibren: "De groep wilde geen rapport als eindpunt, maar een voorstel waar ze achter konden staan. Dat is gelukt. Er kwam een breed gedragen advies om de huidige vrachtfunctie voor schepen tot 700 ton te behouden, met versterking van damwanden aan de binnenzijde (in het water), voldoende passeerplekken voor de scheepvaart, extra aandacht voor recreatie en ecologie, en een plan om het zware wegverkeer aan te pakken."

Harke: "Provinciale Staten konden daarna alle varianten bekijken, inclusief effecten op economie, milieu, veiligheid en beleving. Uiteindelijk is het voorstel unaniem overgenomen. Niet omdat het moest, maar omdat de beslisinformatie zo objectief mogelijk inzichtelijk was gemaakt. Zowel qua inhoud als draagvlak."

Was er nog ruimte voor politiek debat, of lag de keuze toen al vast?

Sibren: "Die ruimte was er zeker. Alle scenario’s zijn doorgerekend en gepresenteerd. Het was geen dictaat, maar een onderbouwde aanbeveling. De Staten konden nog steeds anders besluiten. Maar in een dossier dat zo gevoelig ligt, helpt het natuurlijk enorm als bewoners en ondernemers samen zeggen: dit is goed voor het gebied."

Harke: "Voorafgaand aan het besluit hebben we een werkbezoek georganiseerd. Statenleden konden langs het kanaal spreken met bewoners, schippers en ondernemers. Dat gaf context. Je merkt dan dat papier meer gaat leven als je de mensen die eraan hebben gewerkt ziet en spreekt."

Wat heeft deze aanpak opgeleverd, behalve een besluit?

Harke: "Het belangrijkste is inzicht en begrip. Bewoners, bedrijven en bestuurders begrijpen elkaars perspectief beter. Dat helpt ook in toekomstige projecten. We willen als provincie niet alleen een overheid zijn die beslist, maar vooral ook één die luistert en waar nodig uitlegt."

Sibren: "En er is ook inhoudelijke winst. Door samen te werken ontdek je bijvangst: onderwerpen die anders onder de radar blijven, zoals het zware verkeer. Dat heeft de provincie Overijssel nu apart opgepakt. De actieve participatie met verschillende belangen en perspectieven geeft een vollediger beeld van de maatschappelijke context; je kijkt over de grenzen van één probleem heen."

Welke lessen nemen jullie mee voor andere opdrachtgevers?

Harke: "Allereerst: neem als opdrachtgever je rol. Blijf niet op afstand, maar wees persoonlijk zichtbaar en aanspreekbaar. En wees helder over ieders positie: wie beslist, wie adviseert, wie denkt mee. Transparantie voorkomt ruis."

Sibren: "Daarnaast: plan strak, maar blijf flexibel. Wij hebben onderweg een extra sessie toegevoegd en een bewonersvertegenwoordiger ruimte gegeven om zelf een korte peiling te doen in zijn achterban. Dat soort initiatieven versterken het draagvlak enorm. En gebruik Wikken en Wegen niet als technocratisch instrument, maar als gespreksvorm. Het gaat om leren, niet om gelijk krijgen."

Wat heeft dit traject volgens jullie betekend voor de brede welvaart in het gebied?

Harke: "Je kunt niet alle vragen en zorgen wegnemen; daarvoor is er te veel gebeurd en is de situatie te complex. Verschillende mensen hebben ervaren dat hun stem ertoe doet, dat het zin heeft om samen het gesprek aan te gaan. Dat is misschien wel de grootste winst. De schepen blijven varen, maar de kijk hierop en het gesprek hierover verandert. Met de aandacht voor de overlast van zwaar wegverkeer en een extra investering van 3 miljoen euro wil de provincie ook de komende jaren blijven bijdragen aan de leefbaarheid in het gebied."

Sibren: "En het laat zien dat brede welvaart begint bij luisteren. Niet bij een spreadsheet. Als je samen weegt, ontstaat begrip. En dat is uiteindelijk de basis voor elke duurzame keuze."

Over de methode
Wikken en Wegen is een participatieve methodiek van CROW die helpt om mobiliteitsvraagstukken en infrastructurele keuzes af te wegen op basis van brede welvaart. De methode combineert maatschappelijke kosten-batenanalyse met kwalitatieve gesprekken en gezamenlijke afwegingen. Zo komen feiten en waarden samen in één verhaal.

• Wikken en wegen
• Brede welvaart | CROW